zondag 12 juli 2015

'In het licht van wat wij weten': een selectie van weetjes en one-liners


De helft van de woorden uit 'In het licht van wat wij weten' had volgens mij weggelaten kunnen worden. Zia Haider Rahman veel tekst nodig om zijn verhaal te vertellen.
Maar ondanks al die overbodige woorden heb ik toch van sommige dingen in de roman genoten. En dat waren vooral 'de weetjes en one-liners'. Scheutjes hooggeleerde kennis die her en der over de bladzijden wordt uitgegoten. Kennis waar je verder niets aan hebt, maar die misschien van pas kan komen aan de borreltafel, of zomaar, wanneer een gesprek stilvalt of tijdens een lange autorit. Een paar van die weetjes staan hieronder (hoogstpersoonlijk door mijzelf overgetypt). Hier zijn ze, gratis en voor niets:

p. 99
Ik herinner me een mop over een wiskundige, een natuurkundige en een ingenieur die per trein door Schotland reizen. De ingenieur kijkt uit het raam en ziet iets wat zijn aandacht trekt.
Kijk, een zwart schaap! zegt hij. Zo te zien zijn de schapen in Schotland zwart.
De natuurkundige schudt zijn hoofd. Onzin, zegt hij. We kunnen hoogstens zeggen dat in Schotland sommige schapen zwart zijn.
De wiskundige kijkt zijn vrienden aan, zucht en zegt in volle ernst: het enige wat we weten is dat er in Schotland ten minste één schaap staat dat in ieder geval aan één kant zwart is.

p. 123
Ik heb gehoord dat er in alle vissersdorpen wereldwijd hetzelfde verhaaltje over dolfijnen opgeld doet. De goedaardige dolfijn welteverstaan, die een overboord geslagen schipper redt door hem met speelse duwtjes naar de kust te drijven. Maar stel jezelf de volgende vraag: stel dat het voor de dolfijn uitsluitend spel was en dat hij nooit uit was op het welzijn van de dobberende drenkeling, die arme zeeman. Wie zal het zeggen? Misschien dat er zeemannen te water zijn geraakt die meedrijvend op het getij makkelijk de kust hadden kunnen bereiken, en dat die juist door zo'n speelse dolfijn verder de zee in zijn gedreven. De enige vissers die het verhaal kunnen navertellen, zijn de vissers die het gered hebben. De rest is omgekomen in de golven. Het is een andere manier om te zeggen dat wij leven in de wereld die we herkennen en die we ons herinneren. Wetenchappers noemen dat heuristiek.

p. 147
Ik heb het over onverwachte gebeurtenissen. Dingen die we niet hebben zien aankomen. We zetten politieke lijnen uit, we doen voorspellingen over van alles en nog wat. Maar kijk naar het verleden, zelfs naar de geschreven geschiedenis. Het is toch gewoon één grote aaneenschakeling van verrassingen?
9/11? De financiële crisis?
Externe gebeurtenissen die zomaar uit de lucht kwamen vallen, zei Zafar, veranderen elk jaar, zo niet elke dag ontelbare levens. Onze keuzes worden bepaald en onze wil gebogen tussen de kaken van de gebeurtenissen die ons overvallen en verslinden.
Volgens Churchill bestaat de geschiedenis alleen maar uit een opeenvolging van het ene verdomde voorval na het andere.

p. 163
Weet je dat er geen enkel medicijn bestaat dat bij meer dan zeventig procent van de bevolking werkt?
Hoezo?
Geen enkel medicijn. In de farmaceutische industrie is een medicijn al succesvol als dat bij een veel kleiner percentage patiënten werkt. Maar je gaat een medicijn toch niet afschrijven omdat dertig procent van de bevolking niet in het patroon past?

p. 211
… Ze noemde de naam van Duchenne, een negentiende-eeuwse Franse neuroloog die bepaalde onwillekeurige gelaatsuitdrukkingen had beschreven, waaronder een stralende glimlach, ook wel bekend als de Duchenne-glimlach, die niet op commando teweeg kan worden gebracht, maar het spontane gevolg is van een gemoedstoestand. De spieren die betrokken zijn bij deze glimlach kunnen niet bewust worden aangespannen, dat gebeurt spontaan wanneer iemand echt heel blij is. Voordat ik deze actrice/regisseur kon vragen hoe ze had gehoord van deze negentiende-eeuwse Franse neuroloog, vertelde ze dat Duchennes onderzoek uitermate belangrijk was geweest voor de Russische regisseur Constantin Stanislavski, de vader van de method acting. Stanislavski hield zich bezig met de vraag hoe een acteur gevoelens kan overbrengen als de bijbehorende gezichtsuitdrukking niet bewust kan worden opgeroepen.
Toen ik Zafar een keer vroeg waarom de foto van Emily bij Penelope thuis hem zo had geschokt, antwoordde hij dat ze een Duchenne-glimlach op haar gezicht had. Zelfs kinderen die doofstom worden begoren kunnen stralend lachen, zei hij. Ik heb haar nog nooit op die manier naar mij zien lachen.

p. 218
In 1896 ontdekte Percival Lowell vanaf zijn observatorium in Arizona een patroon van geulen op het oppervlak van Venus. Het paradigma van de lijnen deed aan spaken denken, zoals die uit de naaf van een wiel steken. Lowell meende op het oppervlak 'rotsen of zand te herkennen die al een eeuwigheid aan de zon werden blootgesteld'. De spaken waren overtuigend genoeg 'om ook de sceptici te overtuigen dat het niet zomaar een illusie was'. Zijn onderzoek naar mogelijke geulen op Mars, alsmede de bevindingen, hebben de verbeeldingskracht van een hele generatie aangezwengeld. H.G. Wells citeerde Lowells werk als inspiratiebron voor The War of the Worlds.
Niettemin stond Lowell eenzaam in zijn studie van de vreemde lijnen, en mettertijd, toen de techniek van de telescopen werd verfijnd, werden zijn bevindingen verworpen. Wat had Lowell dan wel gezien? Het enigma werd een eeuw later opgelost, toen een optometrist en een amateurastronoom ontdekten dat Lowell onbewust het diafragma van zijn telescoop zo ver had dichtgedraaid, dat die het effect van een oftalmoscoop had gekregen: Lowell nam het netwerk van de bloedvaten op zijn eigen retina waar. In de veronderstelling dat de mensheid niet alleen in het universum is, had Percival Lowell in zijn eigen oog zitten staren.

p. 221
Toen James I in 1603 de troon besteeg, voerden de Britten twee vlaggen, de een met het Engelse kruis en de ander met het Schotse andreaskruis. Het was indertijd traditie om na een oorlog of veldslag de vlag van de overwinnaar te hijsen, en die van de verliezer pal eronder. Als ze bijvoorbeeld gezamenlijk van de Spanjaarden hadden gewonnen, losten ze de vlaggenkwestie op door de Britse en Schotse schepen elk met hun eigen vlag bovenaan te laten varen.
Maar waarom hangt de vlag halfstok bij een sterfgeval?
De vlag hang niet echt halverwege de stok. Er wordt bovenaan net zoveel ruimte vrijgelaten dat er een denkbeeldige vlag des doods kan hangen, de overwinnaar van alle stervelingen.

p. 412
Nowhere kun je ook lezen als now-here, en dan betekent het precies het tegenovergestelde.

p. 413
Wist je dat Poesjkin zwart, Afrikaans bloed had?
Nee, dat wist ik niet, zei ik.
Je kunt het op foto's zien. Hij was er heel erg trots op.

p. 461
… Je weet vast wat Desmond Tutu hierover zei: Toen de eerste missionarissen naar Afrika kwamen, hadden zij de Bijbel en wij het land. Ze zeiden: 'Laten we bidden.' Wij sloten onze ogen. Toen we ze weer openden, hadden wij de Bijbel en zij het land.

• Maarten 't Hart over 'In het licht van wat wij weten'.

1 opmerking:

  1. ja, dit is dan het boek: een verzameling van tientallen weetjes en filosofietjes. Er is nauwelijks een verhaal, en als dat er is (relatie Zafar met Emily) dan verloopt het uiterst uiterst traag. Ik heb het boek al enkele malen terzijde gelegd maar ga steeds toch weer verder aangemoedigd door positieve recensies. Ik worstel naar het einde. Mijn conclusie: zo'n boek nooit meer.

    BeantwoordenVerwijderen